مروری بر تاریخچه جشنواره فیلم ونیز

به گزارش باکس افیس ایران: جشنواره فیلم ونیز که امسال ریسک برگزاری با شرایطی خاص تحت تاثیر بحران کرونا را به جان خریده، پیش از این و در در طول بیش از هفت دهه برگزاری نیز با فراز و نشیب‌های فراوانی رو به رو بوده است.

جشنواره فیلم ونیز در حالی هفتاد و هفتمین دوره خود را آغاز کرده که اولین جشنواره مهم سینمایی جهان در دوران بحران جهانی شیوع ویروس کروناست که به صورت حضوری و غیرمجازی برگزار میشود و مسئولان برگزاری آن امیدوارند این رویداد سینمایی آغازی دوباره را برای جشنواره های سینمایی در سراسر جهان رقم برند. 

جشنواره امسال با تمهیدات خاص بهداشتی از جمله استفاده اجباری از ماسک در همه مکان ها، تب سنجی و رعایت فاصله اجتماعی برگزار می شود و شرکت کنندگانی که از خارج از منطقه شنگن قصد حضور در جشنواره را دارند نیز یک بار پیش از سفر و بار دوم به محض رسیدن به ونیز باید تست کرونا بدهند. 

با این حال دست اندرکاران ونیز چالش برگزاری یک جشنواره مهم سینمایی را با وجود مخاطرات موجود پذیرفته اند و بر خلاف همتای خود جشنواره کن در فرانسه در مقابل لغو و یا هرگونه برگزاری مجازی جشنواره مقاومت کردند. 

اما ونیز که عنوان قدیمی ترین جشنواره سینمایی جهان را به یدک می کشد در طول بیش از هفت دهه برگزاری با فراز و نشیب‌های فراوانی چون فشارهای سیاسی، همزمانی با جنگ جهانی دوم، انحلال، تغییر ساختار، … روبه رو بوده است.

ونیز چگونه آغاز شد؟

 اولین دوره از جشنواره فیلم ونیز از تاریخ ۶ تا ۲۱ اوت سال ۱۹۳۲ با عنوان «نمایشگاه هنر سینماتوگرافی» و در قالب هجدهمین دوره دوسالانه ونیز و با ایده‌ای از«جوزپه ولپی» رئیس دوسالانه و «لویسانو دفئو» به عنوان اولین رئیس این رویداد سینمایی برگزار شد، جشنواره‌ای که کار خود را بیش از تمام جشنواره‌هایی سینمایی بین‌المللی آغاز کرده است و تا به امروز به شدت مورد حمایت دولت ایتالیاست.

اولین دوره در تراس هتل «Excelsior» به شکلی غیر رقابتی برگزار شد و فیلم «دکتر جکیل و آقای هاید» ساخته «روبن مامولیان» با بازی «فردریک مارچبه» به عنوان اولین فیلم تاریخ جشنواره فیلم ونیز در ساعت ۲۱:۱۵ روز ششم اوت سال ۱۹۳۲ به روی پرده رفت.

دومین دوره از این جشنواره سینمایی دو سال بعد و از تاریخ اول تا بیستم سال ۱۹۳۴ برگزار شد و برای اولین بار شاهد رقابت فیلم‌ها بود. حداقل ۱۹ کشور با حضور ۳۰۰ خبرنگار در جشنواره شرکت کردند و «جام موسیلنی» به عنوان جایزه به بهترین فیلم خارجی و بهترین فیلم ایتالیایی اعطا شد؛ گرچه در واقع هیات داورانی وجود نداشت و برندگان توسط رئیس دوسالانه ونیز و از طریق شنیدن نظرات متخصصان و مخاطبان جشنواره و مطابق با «موسسه‌ ملی آموزش سینما» انتخاب شدند. بهترین بازیگر مرد و زن جشنواره نیز جایزه‌ای تحت عنوان «مدال طلای انجمن ملی فاشیست برای سرگرمی» دریافت کردند.

از سال ۱۹۳۵ جشنواره فیلم ونیز به رویدادی سالانه تبدیل شد و جایزه بهترین بازیگری نیز به «کاپ ولپی» تغییرنام یافت. در سال ۱۹۳۶ برای اولین بار یک هیات داوران بین المللی در جشنواره شکل گرفت و در سال ۱۹۳۷ نیز کاخ سینمای جدیدی با طراحی «لوئیجی کواگلیاتا» افتتاح شد.

دهه ۱۹۴۰

مروری بر تاریخچه برگزاری ونیز در دهه ۱۹۴۰ کار بسیار دشواری است چرا که پایان جنگ جهاین دوم این دهه را به دو بخش تقسیم کرد. قبل از سال ۱۹۳۸ ،‌ فشارهای سیاسی جشنوار ونیز را به کلی منحرف و تخریب کرد و با شروع درگیری‌ها شرایط به گونه‌ای پیش رفت که می‌توان گفت در سال‌های ۱۹۴۰ ‌، ۱۹۴۱ و ۱۹۴۲ در واقع جشنواره برگزار نشد چرا که فیلم‌ها در مکان‌هایی متفاوت با سال‌های قبل به روی پرده می‌رفت. علاوه بر آن، کشورهای بسیار کمی در جشنواره شرکت کردند و جشنواره مطلقا در انحصار کارگردانان موسسات عضو محور رم-برلین بود.

پس از این اتفاقات غم انگیز، جشنواره از سال ۱۹۴۶ تا پایان جنگ جهانی جان دوباره‌ای یافت و برای اولین بار زمان برگزاری آن براساس توافقی که با جشنواره نوظهور کن در فرانسه منعقد شده بود،‌ در ماه سپتامبر آغاز شد و جایگاه خود را به عنوان رویدادهای مهم صنعت سینما دوباره به دست آورد.

جشنواره ونیز در سال ۱۹۴۷ در قصر دوک ونیز و با میزبانی از رکورد ۹۰  هزار شرکت کننده برگزار شد و یکی از فوق‌العاده‌ترین دوره‌های تمام ادوار این رویداد سینمایی رقم خورد.

توسعه و انحلال

در بیست سال آتی آن جشنواره به توسعه و بسط خود براساس طرح هنری ایجاد شده پس از جنگ ادامه داد و در سال ۱۹۶۳ و تحت ریاست «لوئیجی چیارینی» جشنواره تغییرات اساسی یافت و «چیارینی» در سال‌های ریاست خود بر جشنواره ساختار آن را به طور کلی تغییر داد.

برای شش سال جشنواره براساس قوانین سختگیرانه در انتخاب فیلم‌های بخش رقابتی و مقابله با فشارها و دخالت‌های سیاسی برگزار شد و کیفیت هنری فیلم‌ها برجنبه‌های تجاری و تبلیغاتی آنها غالب بود.

ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی سال ۱۹۶۸ تاثیر بسزایی بر دوسالانه ونیز گذاشت و از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۱ هیچ جایزه‌ای در جشنواره اعطاء نشد و به شکل غیررقابتی خود بازگشت.

در سال‌های ۱۹۷۳،‌ ۱۹۷۷ و ۱۹۷۸ جشنواره برگزار نشد.

تولد دوباره

جشنواره فیلم ونیز در سال ۱۹۷۹ مجددا احیاء شد و این بار به لطف «کارلو لیزانی» رئیس جدید خود تلاش کرد تا تصویر و ارزش از دست رفته خود را بازیابد و مجددا اعتبار بین المللی خود را به دست آورد. رئیس جدید جشنواره نیز در تلاش برای ارائه تصویری مدرن‌تر از این رویداد سینمایی کمیته‌ای متشکل از متخصصین ترتیب داد تا در انتخاب آثار و ایجاد تغییرات بیشتر از آنها کمک بگیرد.

ونیز نه تنها قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی جهان است بلکه پس از سال‌ها برگزاری همچنان جایگاه خود را به عنوان یک جشنواره معتبر و تاثیرگذار در عرصه جهانی حفظ کرده است.

جایزه شیر طلایی به عنوان مهمترین عنوان این رویداد سینمایی هر ساله به انتخاب هیات داوران به بهترین فیلم بخش رقابتی و اعطاء می‌شود.در میان کارگردانان نیز «آندره کایات» و «لوئی مال» کارگردانان سرشناس فرانسوی به همراه «آنگ‌لی» (تایوان) و «ژانگ ییمو» (چین) هر کدام با دو جایزه شیر طلا رکورددار هستد.

سینمای ایران نیز یک بار در سال ۲۰۰۰ با فیلم «دایره» ساخته جعفر پناهی موفق به کسب این جایزه معتبر سینمایی شده است و امسال با فیلم «خورشید» ساخته مجیدی که نماینده ایران در بخش رقابتی است این فرصت را دارد تا بار دیگر این جایزه مهم را از آن خود کند. 

تاکنون سینمای فرانسه با دریافت ۱۳ جایزه شیر طلا (۳ جایزه مشترک) پرچمدار این رویداد سینمایی است و پس از آن سینمای ایتالیا با ۱۱ جایزه (۲ جایزه مشترک) در مکان دوم قرار دارد. سال گذشته فیلم آمریکایی «جوکر» به کارگردانی «تاد فیلیپس» برنده شیر طلایی ونیز شد.

«اورسن ولز» در سال ۱۹۷۰ اولین جایزه شیر طلای افتخاری این رویداد سینمایی را دریافت کرد و پس از آن نیز این جایزه هر سال به یکی از سینماگران نامدار و تاثیر گذار اعطاء می شد که از آن می‌توان به بزرگانی چون «اینگمار برگمن»، «چارلی چاپلین»، «بیلی وایلدر»، «لوئیس بونوئل»، «فرانک کاپرا»، «ژان لوک گدار»، «آکی‌را کوروساوا»، «میکل‌آنجلو آنتونیونی»،‌ «فدریکو فلینی»، برادران «تاویانی»، «روبرت برسون»، «مارچلو ماستریانی»، «فرانسیس فورد کاپولا»، «مارتین اسکورسیزی»، «رابرت آلتمن»، «جری لوئیس»، «کلینت ایستوود» اشاره کرد و امسال  نیز «تیلدا سوئینتون» و «آن هوئی» به عنوان دریافت کنندگان این جایزه افتخاری انتخاب شده اند. 

همچنین جایزه دستاورد سینمایی «Jaeger-LeCoultre» نیز از سال ۲۰۰۶ به سینماگرانی با نقش قابل ملاحظه در عرصه سینمای معاصر اعطاء می‌شود که از جمله برندگان آن می‌توان از عباس کیارستمی، «آل‌ پاچینو»، «اتوره اسکولا»، «تاکاشی کیتانو» و «آنیس واردا» نام برد و امسال نیز «آبل فرارا» سینماگر آمریکایی دریافت‌کننده این جایزه است.

امسال فیلم «خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی نماینده ایران در بخش رقابتی و نامزد دریافت شیر طلای بهترین فیلم است و دو فیلم «جنایت بی دقت» از شهرام مکری و «دشت خاموش» ساخته احمد بهرامی هم در بخش افق های ونیز حضور دارند. 

ریاست هیات داوران بخش رقابتی را «کیت بلانشت» سینماگر سرشناس و استرالیایی برنده اسکار بر عهده دارد  و «کلر دنی» بازیگر مطرح سینمای فرانسه نیز در راس داوران بخش افق ها قرار دارد. 

هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم ونیز از تاریخ ۲ سپتامبر (۱۲ شهریور) تا ۱۲ سپتامبر (۲۲ شهریور) برگزار می شود.