فیلم مستند فلسطینی چرا اکران نشد؟

بازل آدرای فلسطینی و یووال آبراهام اسرائیلی، ۵ سال را صرف ساخت فیلمی کردند که زندگی روزمره در روستای آدرا تحت اشغال اسرائیل را به تصویر می‌کشد. نتیجه این کار شد فیلم «سرزمین دیگری نیست» که به عنوان یکی از بهترین مستندهای سال در جشنواره‌های بین‌المللی فیلم با اقبال روبه‌رو شد و جوایز متعددی کسب کرد.

این موفقیت اما با تهدیدهای مرگبار برای سازندگانش همراه شد و با وجود تحسین بسیار هنوز توزیع کننده‌ای برای نمایش آن در آمریکا قدم جلو نگذاشته است.

این مستند بلند که این هفته در فرانسه و هفته آینده در بریتانیا اکران می‌شود، پیش از این به بسیاری از مناطق بین‌المللی فروخته شده و از همین حالا به عنوان یکی از رقبای اسکار مطرح است، چون مرکز لینکلن پس از نمایش آن در جشنواره فیلم نیویورک، فیلم را برای یک هفته و از روز جمعه به نمایش در خواهد آورد. اما سازندگان فیلم بر این باورند که ماه‌ها ناکامی برای یافتن یک توزیع‌کننده در آمریکا، به دلایل سیاسی مربوط است، زیرا رقابت ریاست‌جمهوری در پیش است.

یووال آبراهام به تازگی در مصاحبه‌ای در پاریس و در حالی که آدرا هم او را همراهی می‌کرد، گفت: شاید آنها می‌ترسند در صورت پیروزی ترامپ، بودجه شأن کم شود. اما بازل از زمانی که پسر جوانی بود سال‌ها جان خود را برای فیلم‌برداری این فیلم به خطر انداخت. این کار به شجاعت زیادی نیاز دارد. آیا نمی‌توان یک توزیع‌کننده با شهامت یافت که ریسک را بپذیرد و چنین مستند تحسین‌شده و مهمی را توزیع کند؟

تولید «سرزمین دیگری نیست» مدتها پیش از جنگ اخیر در غزه، آغاز شد و از زاویه دید بازال آدرا که در «مسافر یاتا»، مجموعه‌ای از روستاها در کرانه باختری اشغالی به دنیا آمده، روایت می‌شود.

این منطقه، یک منطقه کوهستانی در جنوب الخلیل است که چندین دهه جایگاه اعتراض علیه دولت اسرائیل بود و از فلسطینی‌ها خواسته بود از آنجا بروند تا جا برای یک زمین آموزشی نظامی باز شود. سال ۱۹۸۰، ارتش اسرائیل «مسافر یاتا» را «منطقه شلیک» اعلام کرد و مقامات اسرائیلی گفتند بادیه نشینان عرب که کارشان کشاورزی و گله داری است و پیش از سال ۱۹۶۷ فقط در بخشی از سال از این منطقه استفاده می‌کردند، چون هیچ بنای دائمی در آنجا نداشتند، ساکنان آنجا محسوب نمی‌شوند.

آدرا اینجا به دنیا آمد. پدرش یک فعال اجتماعی بود و وقتی فقط ۵ سال داشت مادرش برای اولین بار او را به تظاهرات برد.

با حکم دادگاه در سال ۲۰۲۲، ارتش پست‌های بازرسی در این منطقه ایجاد کرد و به نابود کردن ساختارهای اجتماعی پرداخت و یک مدرسه را تخریب کرد. آدرا می‌گوید «یک دوربین تنها ابزار ما شد». او از تخریب منظم خانه‌ها، برخوردهای خشونت‌آمیز با شهرک‌نشینان اسرائیلی و تأثیر مداوم این مبارزه بر روستاییان فیلم گرفت. این فیلم که بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ گرفته شده پرتره‌ای از واقعیت‌های زندگی تحت قوانین نظامی اسرائیل را تصویر می‌کند. خانواده‌ها ریشه کن می‌شوند، بچه‌ها در فقر بزرگ می‌شوند، مردم می‌میرند و با این حال سازندگان آن هرگز تصور نمی‌کردند که اوضاع می‌تواند بسیار بدتر از این هم بشود.

فیلم «سرزمین دیگری نیست» که توسط یک گروه فلسطینی-اسرائیلی (شامل ۲ کارگردان دیگر حمدان بلال و راشل زور) ساخته شده، اکتبر گذشته، درست زمانی که حمله حماس رخ داد و جنگ اسرائیل در غزه آغاز شد، تمام شد.

اکنون دامنه جنگ همه جا گسترده است و آبراهام که روزنامه‌نگار یهودی از جنوب اسرائیل است، می‌گوید: صدها نفر در غزه کشته می‌شوند، گروگان‌های اسرائیلی می‌میرند، قتل‌عام هر روز بی‌وقفه اتفاق می‌افتد و ما اینجا فیلمی را در سینماهای دارای تهویه مطبوع نمایش می‌دهیم؛ آن هم زمانی که چیزی برای جشن گرفتن وجود ندارد و همه چیز بدتر می‌شود، شرکت در جشنواره‌ها ناهماهنگی بزرگی است.

جنگ در غزه و اکنون جنگ در لبنان، به ناچار چشم‌انداز فیلم «سرزمین دیگری نیست» را تغییر داده است. فیلمی که با فیلمسازی مستند و کنشگری پیوند می‌خورد تا چهره انسانی رنج فلسطینیان را نشان دهد، در برلین، سوئیس، ونکوور و کره جنوبی جوایزی کسب کرده است؛ اما برای آدرا موضوع مهم‌تر است.

آدرا مطرح کرد: «ما این فیلم را ساختیم تا «مسافر یاتا» را از دست ندهیم، خانه‌هایمان را از دست ندهیم. این برای فیلم بسیار مهم است، اما وقتی به واقعیت برمی‌گردم، می‌بینم اوضاع به سمت بدتر شدن می‌رود. بنابراین، این تضاد در ذهن من وجود دارد. این فیلم موفق است و تبلیغات دارد، مردم می‌خواهند آن را تماشا کنند، اما به اتفاقی که روی زمین می‌افتد کمکی نمی‌کند. چیزی را تغییر نمی‌دهد.»

«سرزمین دیگری نیست» بلافاصله پس از اولین نمایش خود در ماه فوریه در جشنواره فیلم برلین با جنجال‌هایی روبه رو شد. آدرا هنگام دریافت جایزه مستند درباره دشواری انجام این کار گفت: اکنون ده‌ها هزار نفر از مردم من توسط اسرائیل در غزه سلاخی و قتل عام می‌شوند.

ابراهیم هم خواستار پایان دادن به اشغال سرزمین‌های فلسطینی توسط اسرائیل شد. این اظهارات در آلمان و در کشوری بیان شد که به اظهارات ضداسرائیلی حساسیت زیادی دارد و بسیاری از سیاستمداران، فیلمسازان را برای اشاره نکردن به قربانیان اسرائیل یا حماس مورد انتقاد قرار دادند.

کلودیا راث وزیر فرهنگ آلمان، گفت که این سخنرانی‌ها «به طرز تکان دهنده‌ای یک طرفه» بود. کای وگنر شهردار برلین، آنها را «نسبی‌سازی غیرقابل تحمل» خواند. ران پروسور، سفیر اسرائیل در آلمان، آن را «گفتمان یهودستیزی آشکار» خواند.

آبراهام که برای ساخت فیلم از سوی یهودیان تهدید به مرگ شده بود، از این پاسخ خشمگین شد. او به عنوان یکی از نوادگان قربانیان هولوکاست، معتقد است که برچسب زدن به انتقاد از سیاست‌های اسرائیل به عنوان یهودی ستیزانه، به معنی تغییر مفهوم این عبارت است.

وی گفت: ما خواستار برابری بین فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها شدیم. ما خواستار پایان اشغالگری شدیم. ما درباره ریشه‌های سیاسی خشونتی که در سرزمین ما وجود دارد صحبت کردیم. برای من این مهمترین پیام است. وی افزود: به نظر می‌رسد ما در رمان «۱۹۸۴» زندگی می‌کنیم که شما چنین اظهاراتی را به زبان می‌آورید و برچسب‌گذاری می‌کنید.

رابطه آدرا و آبراهام، رابطه‌ای است که آنها امیدوارند بتواند به همزیستی اسرائیل و فلسطین کمک کند و این یکی از مؤلفه‌های اصلی «سرزمین دیگری نیست» است.

آنها با هم ورود تانک‌ها یا بولدوزرهای نظامی را ثبت و از کم توجهی به پست‌ها یا مطالب خود در شبکه‌های اجتماعی آنلاین ابراز تأسف می‌کنند. آنها به آینده خود فکر می‌کنند، اما تنش در زندگی آنها نیز وجود دارد: یکی تحت قوانین غیرنظامی زندگی می‌کند، دیگری تحت قوانین نظامی. اینکه آیا آدرا می‌تواند از پست‌های بازرسی برای سفر به خارج از کشور عبور کند یا نه، همیشه سوال است. در این فیلم، همکار فلسطینی آنها، بلال، دیده می‌شود که با تردید جایگاه ابراهیم را در مبارزه زیر سوال می‌برد.

بلال به او می‌گوید: ممکن است برادر یا دوست تو باشد که خانه من را ویران کرده است.

آبراهام به آسوشیتدپرس گفت: به عنوان یک اسرائیلی، معتقدم که وضعیت موجود برای اسرائیلی‌ها مضر است، زیرا امنیت در این سرزمین متقابل است. مردم به یکدیگر وابسته هستند. اگر فلسطینی‌ها آزادی نداشته باشند، نمی‌توان انتظار داشت که ما هم امنیت داشته باشیم.

قبل از جنگ در غزه نیز آدرا و آبراهام برای جلب توجه بین‌المللی به این منطقه تلاش کردند. اکنون اما با ویرانی غزه هدف آنها هم قدرت خود را از دست داده است. چند روز پس از ۷ اکتبر، پسر عموی آدرا توسط یک شهرک نشین مورد اصابت گلوله قرار گرفت و کشته شد. این حادثه در فیلم ثبت شده و آدرا می‌گوید: اصلاً مشخص نیست که این موضوع تا کجا می‌رود.

به گفته سازندگان فیلم، در جلسه‌های متعدد با توزیع‌کنندگان، علاقه زیادی برای اکران آن وجود دارد و آنها می‌گویند فیلم را دوست دارند، اما در عین حال مردد هستند.

اینکه آیا توزیع‌کنندگان فیلم در آمریکا از نظر سیاسی بیش از حد محتاط شده‌باشند برای فیلم درام «کارآموز» درباره ترامپ هم صدق می‌کرد که چندی پیش موفق به پیدا کردن توزیع کننده و اکران شد.

بیلگه ابیری منتقد مجله نیویورک، درباره «سرزمین دیگری نیست» نوشت: روزی روزگاری، توزیع‌کنندگان و سینماداران آمریکایی جنجال‌ها را پذیرفتند، به‌ویژه وقتی صحبت از فیلم‌های تحسین‌شده‌ای می‌شد که بحث و جدل به طور جدایی‌ناپذیری با انسانیت موجود در آنها در هم آمیخته بود. امروز این شرکت‌ها به دلایل بودجه، به دلیل بزدلی یا به دلیل اختلافات سیاسی است که عقب‌نشینی می‌کنند؟

آبراهام عنوان کرد: اجازه نمی‌دهیم صدای ما، صدای یک فلسطینی که در برابر اشغالگری مقاومت می‌کند و صدای یک اسرائیلی که همچنین مخالف اشغالگری است و به آینده برابری و عدالت برای همه معتقد است، خاموش شود. چرا مانع ورود این صداها به فضای جریان اصلی سینمای آمریکا می‌شوید؟ (این فیلم هنوز یک توزیع کننده اسرائیلی هم پیدا نکرده است.)

با این حال، سازندگان فیلم امیدوارند «سرزمین دیگری نیست» سندی حیاتی برای بحران کنونی باقی بماند. آنها می‌گویند: ما می‌خواستیم بگوییم وضعیت موجود بسیار مضر است و باید تغییر کند. امروز به یک راه حل سیاسی نیاز داریم و این پیام، قبل از ۷ اکتبر بود. ما نمی‌خواهیم به روزی مانند ۷ اکتبر برسیم. می‌خواهیم به رهبران جهانی بگوییم دست از همدستی با اشغالگری بردارند.

آبراهام یادآور شد: آنچه در حال وقوع است بسیار، بسیار غم انگیز است. هرگز تصور نمی‌کردم ممکن باشد چنین چیزی رخ دهد و جهان اجازه دهد که ادامه هم پیدا کند.