متولدین ۱۴ اسفند سینما ، تئاتر و موسیقی؛ محسن نامجو

به گزارش باکس افیس ایران: محسن نامجو (زادهٔ ۱۴ اسفند ۱۳۵۴ در تربت جام) آهنگساز ، خواننده ، نوازندهٔ سه‌تار ، گیتار ، و ترانه‌سرای ایرانی است. او اکنون در نیویورک آمریکا زندگی می‌کند.

زندگی شخصی

محسن نامجو آموزش موسیقی را از نوجوانی با نت‌خوانی و آواز آغاز کرد و سپس ردیف موسیقی ایرانی را ابتدا نزد رضا شاکری و سپس نصرالله ناصح‌پور آموخت. به گفتهٔ خودش، وی در ۱۷ سالگی نواختن سه‌تار را نزد فرامرز شکرخواه فرا گرفته‌است، نامجو در دانشگاه تهران تحصیل کرده‌است.

یکی از دلایلی که به گفتهٔ خود نامجو باعث خلاقیت بیشتر او در زمینهٔ موسیقی تلفیقی شده‌است ساز زدن با گروه‌های موسیقی زیرزمینی در مشهد و سپس تهران است. از جمله می‌توان به گروه ماد (عبدی بهروانفر، نوید اربابیان، علی باغ‌فر) و گروه پرساووس (مازیار محمدی، محمد قاسمی، شهرام لشگری) اشاره کرد.

محسن نامجو در برنامهٔ تماشا در تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی، خود را بی‌دین خواند.

فعالیت حرفه‌ای

وی در طول مدت فعالیت حرفه‌ای خود بیش از هفتاد قطعه ساخته که بسیاری از این قطعات در قالب آلبوم‌هایی با نام‌هایی نظیر ترنج، جبر جغرافیایی و آخ و… به صورت زیرزمینی و غیررسمی منتشر شد. او در زمستان ۱۳۸۵ به پیشنهاد رضا عطاران تیتراژ ابتدایی سریال ترش و شیرین که برای نوروز ۱۳۸۶ آماده شده بود را به شکل دو صدایی خواند و آماده کرد. و اولین آلبوم رسمی محسن نامجو در ۱۷ شهریور ۱۳۸۶ (۸ سپتامبر ۲۰۰۷) با نام ترنج منتشر شد. آلبوم ترنج اولین آلبوم رسمی محسن نامجوست که شامل ۹ قطعه‌است و مؤسسه فرهنگی هنری آوای باربد آن را منتشر کرده.

او همچنین در سال ۱۳۸۷ با همکاری انتشارات کاروان، کتاب کیمیاگر اثر پائولو کوئلیو را با ترجمهٔ آرش حجازی، به شکل کتاب صوتی ضبط و منتشر کرد. بعد از آلبوم ترنج، کتاب سخنگوی کیمیاگر دومین اثر منتشر شده از محسن نامجو است. نامجو در این اثر کوشیده تا یکی از درونمایه‌های اصلی کتاب را که «وحدت وجود» است در سرتاسر اجرایش نمایش دهد و روایت خود را از کیمیاگر کوئلیو ارائه کند. نامجو نقش بیش از سی شخصیت کیمیاگر را به‌صورت نمایشی اجرا کرده و نزدیک به شصت دقیقه نیز موسیقی اصیل برای آن ساخته‌است.

اولین آلبوم محسن نامجو در خارج از ایران با عنوان «جبر جغرافیایی» در سال ۲۰۰۸ و آلبوم بعدی او با عنوان آخ نیز در ۶ اکتبر ۲۰۰۹ منتشر شد. آلبوم دیگری از محسن نامجو با نام «بوسه‌های بیهوده» در سال ۲۰۱۱ منتشر شده و پس از آن آلبوم دیگری از او در اواخر سال ۲۰۱۱ با نام «الکی» انتشار یافت. در پاییز ۲۰۱۲ آلبوم «۱۳/۸» منتشر شد و به صورت رایگان در سایت او برای دانلود قرار گرفت.

محسن نامجو ترانهٔ «طاهره» را با نام «روبرو» در آلبوم از پوست نارنگی مدد بازاجرا و به فریدون فروغی تقدیم کرده‌است.

همکاری با گروه سازهای بادی هلند

در اکتبر ۲۰۱۶ نامجو با «گروه سازهای بادی هلند» در یک سلسله کنسرت در این کشور با عنوان «آواهایی از شرق» همکاری کرد. این برنامه که با داستان‌خوانی به زبان هلندی توسط سهند صاحب دیوانی و اجرای کارهایی از آهنگسازان گوناگون نیز همراه بود قرار است به صورت یک آلبوم منتشر شود.

جنجال‌ها

اتهام آزارگری جنسی

هم‌راستا با موج افشای آزار و تجاوز جنسی در ایران، در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ اتهام‌های تعرض و آزار جنسی در شبکه‌های اجتماعی به محسن نامجو زده شد که در ابتدا او آن اتهام‌ها را رد کرد. اما در اواخر فروردین ۱۴۰۰، محسن نامجو با انتشار ویدئویی از قربانیان عذرخواهی کرد.

همزمان فایل صوتی دیگری از او منتشر شد. نامجو در این فایل منتقدان و معترضان به رفتارهایش را «افراد روانی و مریض و پاچه‌ورمالیده» می‌خواند و می‌گفت «چه جوری است یک جنبشی تشکیل شده و یک سال از آن می‌گذرد، اما یک اسم آدم حسابی در آن نمی‌بینم» یا «آقا شما دارید کسی را از کار می‌اندازید، که ببخشید با کمال تواضع عرض می‌کنم، یک ساعت نفس کشیدنش برابر با شش ماه زندگی هر کدام از شماهاست».چنین سخنانی با واکنش شدید فعالان حقوق زنان روبرو شد.انتشار این فایل صوتی باعث شد که برخی نامجو را به زن‌ستیزی متهم کنند.

در فروردین ۱۴۰۰، ۲۵۵ تن از کنشگران زن و چهره‌های رسانه‌ای بیانیه‌ای علیه نامجو با عنوان «نه به سلطه‌گری جنسیتی و آزار جنسی» امضا کردند. این افراد، عذرخواهی نامجو را «ظاهری» خواندند و اعلام کردند که وی پس از نادیده گرفتن انکار نخستین «پذیرفته آزارگری کرده‌است اما به جای پذیرش مسئولیت فردی و جبران آن،… از حقوق و جنبش زنان قصه بافت و آزارگری شخصی‌اش را به استبداد حکومت ایران و اینکه در زمین و هوا به حقوق مردم تجاوز می‌کند ربط داد».

روایات

اولین کسی که این اتهامات را علیه نامجو مطرح کرد فردی با هویت ناشناس، با نام مستعار ماهی بود که در شهریور سال ۱۳۹۹ روایت خود را در توییتر نشر داد. نامجو این اتهامات را «قویاً» رد کرد و گفت که در هیچ مرجع قضایی شکایتی علیه او به ثبت نرسیده‌است. پس از آن و در اواخر فروردین سال ۱۴۰۰ لونا شاد (مجری و بازیگر)، پانیدا (خواننده) و بشرا دستورنژاد (شاعر و بازیگر) در شبکه کلاب‌هاوس اتهامات خود از تجربه «آزار جنسی» توسط نامجو را مطرح کردند.

ماهی

زنی با نام مستعار ماهی در توییتر عنوان کرد که محسن نامجو در خانه دوست مشترکشان در ایالات متحده و در خواب قصد تعرض جنسی به او را داشته، ماهی در این باره گفت که گزارش این رویداد را به پلیس نیز ارائه کرده‌بود.

پس از انتشار ویدیوی عذرخواهی محسن نامجو، ماهی به بی‌بی‌سی فارسی بیان داشت:

«با چند دقیقه اول این ویدئو تروماتایز [دچار ضربه روحی] شدم و نتوانستم ادامه بدهم. چند ساعت بعد خود را مجبور کردم که به صدای ویدئو را گوش بدهم. من هشت ماه است که روایتم را به‌طور عمومی به قصد آگاهی رسانی و دفاع از کرامت انسانی خودم مطرح کردم. از آن زمان محسن نامجو روایت من را انکار کرد و مرا دروغگو خواند و حتی در فایل صوتی که از او منتشر شد، به صراحت گفت یک ساعت نفس کشیدنش برابر با شش ماه زندگی من و امثال من است. حالا ویدئویی داده و می‌گوید عذرخواهی کرده! اما از چه کسی و به خاطر چه چیزی؟»

او می‌گوید که نامجو در ابتدا از ماهی و دوستش خواسته که با او بخوابند، اما وقتی از هردو نه شنیده‌است، در شب به زور متوسل شده، وکیل نامجو نهایتاً در یک مصاحبه «درخواست نامجو و نه شنیدن از ماهی» تأیید کرد.

ماهی در پاسخ به این که چرا علی‌رغم گزارش رویداد به پلیس از ادامه فرایند قضایی صرف‌نظر کرده می‌گوید تحت فشار اطرافیان نامجو قرار داشته، او در این باره گفت که نزدیکان نامجو به او گفته‌اند در صورت پیگیری شکایت احتمال ابطال ویزای آمریکایی نامجو و بروز اختلاف بین او و همسرش وجود دارد و از این مسائل برای منصرف کردن او استفاده کرده‌اند، او همچنین گفت که خود نامجو با تهدید سعی بر منصرف کردن او از شکایت داشته.

پانیدا

پانیدا، خواننده، نامجو را متهم به تلاش برای تعرض جنسی به خود کرد و به عنوان شاهد گفته‌هایش از مصطفی هروی دوست نامجو نام برد، او گفت که هروی پس از واقعه او را که بدحال شده‌بود دیده، که البته گفته‌های پانیدا توسط هروی تکذیب شد.

بشرا دستورنژاد

بشرا دستورنژاد، بازیگر، در تبیین اتهاماتش نامجو را به «اعمال قدرت» بر او بابت پاسخ منفی خود به نامجو برای آنچه «برقراری رابطه جنسی» خواند، متهم کرد. او بیان کرد که نامجو پس از شنیدن جواب منفی از سوی او برای رفتن بر سر قرار سعی داشته او را از پروژه مشترک کاری‌شان حذف کند.

لونا شاد

لونا شاد، مجری، ضمن متهم کردن محسن نامجو به آزار جنسی تجربیات خودش را مانند بشرا دستورنژاد قلمداد کرد.

واکنش نامجو

نامجو در ویدیوی اولش در شهریورماه گفته‌های ماهی را رد کرد، اما در ویدیوی دومش در فروردین اشاره داشت که «شاید در مستی زیاده‌روی کرده باشد»

نامجو در واکنش به این اتهامات، با انتشار ویدیویی، گفت که اظهاراتش در شهریورماه «صادقانه و شفاف» نبوده و بدون اشاره به فرد خاصی و به‌طور کلی از «تمام کسانی که از او رنجیده‌اند» عذرخواهی «صمیمانه، خالصانه و متواضعانه» کرد.

بخشی از گفته‌های نامجو در ویدیوی عذرخواهی خود بدین شرح است:

«… دوستان، خانم‌های محترم؛ بنده، محسن نامجو بابت هرگونه رفتار یا گفتاری که در سال‌های گذشته نسبت به شما اشتباه یا آزاردهنده بوده صمیمانه، خالصانه و متواضعانه عذرخواهی می‌کنم؛ هم از شما و هم از خانواده نجیب و محترمتان و همچنین از دوستان مشترک دلجویی می‌کنم. انتظاری هم ندارم که عذر من را الان بپذیرید. فقط امیدوارم با این پیام ویدئویی رنجتان کمی التیام پیدا کند و باور کنید رفتار یا گفتار نابه‌هنجار من ناشی از شیطان‌صفتی یا خدای‌نکرده خودشیفتگی یا احساس قدرت نبوده و نیست، بلکه ناشی از عدم آموزش روابط صحیح در یک فرهنگ هزاران‌ساله مردسالار است.»

— محسن نامجو، ایندپندنت

ساعتی پس از انتشار ویدئوی عذرخواهی، یک فایل صوتی از نامجو به بیرون درز داده شد که محتوای آن با ویدئوی عذرخواهی او تفاوت داشت. در این فایل که پیش از ویدئوی عذرخواهی او ضبط گردیده‌بود، نامجو از منتقدان و معترضانش با عناوینی چون «افراد روانی و مریض و پاچه‌ورمالیده که بهره‌ای از زیبایی ندارند، موفق نبوده‌اند، تحصیلات ندارند و جنبشی در اعتراض به آزار زنان تشکیل داده‌اند» یاد کرده و آن‌ها را به «حسادت» و «شلوغ‌بازی» متهم می‌کند، او این اتهامات را «نبرد زامبی‌ها» می‌نامد و می‌گوید که «یک سال از آن می‌گذرد، اما یک اسم ‘آدم‌حسابی’ در آن نمی‌بینم». نامجو در این فایل شاکیان خود را «دروغگو» می‌خواند و در ادامه اضافه می‌کند که «شاید در مستی زیاده‌روی کرده». او می‌گوید که حاضر است هزینه «درمان نزد بهترین تراپیست‌ها» را به این زنان بدهد. وی همچنین از آیدین آغداشلو، نقاش ایرانی که دستکم با ۱۳ اتهام تجاوز مواجه بوده، یاد می‌کند و این اتهامات را بی‌اساس می‌خواند.

در بخشی از این فایل صوتی او با زیر سؤال بردن مفهوم «نه، یعنی نه» (که به معنای لزوم رضایت کامل زنان در برقراری رابطه جنسی است) می‌گوید: «کی می‌گه no means no؟ سراسر زیبایی ادبیات فارسی به اینه که no means هزار تا چیز.» نامجو فحوای ادعای شاکیانش را ناشی از «یک شوخی لفظی و یک نیشگونی چیزی» قلمداد کرد که توسط آنان به تعرض جنسی تعبیر شده‌است. برخی از کاربران فضای مجازی صحبت‌های نامجو در این فایل را «مردسالارانه و قلدرمآبانه» دانستند.

نامجو در واکنش به این فایل به بی‌بی‌سی فارسی گفت که این حرف‌ها را دو هفته قبل [از ویدیوی عذرخواهی] در خلوت خود و طی «درددل با یک دوست» از روی «عصبانیت و غصه چندماهه» بیان کرده‌است. او در خصوص انتشار این فایل گفت که هدف از این کار حذف او بوده‌است.

انتشار این فایل باعث شد تا برخی راستی بیان او در ویدیوی عذرخواهی‌اش را زیر سؤال ببرند.

در رسانه‌ها

برخی افراد و رسانه‌ها ویدیوی عذرخواهی محسن نامجو را «اعتراف به تعرض» تعبیر کردند. خود نامجو در بخشی از این فایل صوتی می‌گوید تنها کاری که در این مواقع می‌شود کرد حرف زدن از چیزیست که «نکردی». وکیل محسن نامجو در خصوص ادعای ماهی مبنی بر وجود گزارش پلیس به صدای آمریکا گفت که درخواست دیدن گزارش را کرده و از شاکی خواست تا آن را ارائه کند. مهسا حکیمی، حقوقدان نیز در گفتگو با صدای آمریکا گفت که محسن نامجو اعترافی به تعرض نکرده و این مسائل در هیچ مرجع حقوقی بررسی نشده‌است.

یک روز پس از انتشار این گفتگو در صدای آمریکا، فرداد فرحزاد، خبرنگار ایران اینترنشنال در یکی از برنامه‌های این خبرگزاری، تصویری از گزارش پلیس منتشر کرد که در آن به مواردی چون «لمس بدون رضایت، اقدام برای تجاوز، حبس غیرقانونی» اشاره شده بود، وکیل نامجو در مصاحبه با صدای آمریکا آن بخش از صحبت‌های ماهی را که می‌گوید در پاسخ به درخواست رابطه جنسی نامجو به او نه گفته تأیید کرد، این سخن، در قیاس با آن بخش از فایل صوتی درز کرده محسن نامجو مقایسه شد که در آن می‌گوید «در زبان فارسی نه هزار تا معنی می‌دهد»، ماهی می‌گوید دستکم ۹ بار به صورت شفاف به نامجو پاسخ منفی داده‌است. همچنین در طی این گزارش فرداد فرحزاد از پیام تهدیدآمیز نامجو به خود پرده برداشت و آنرا با «سایر پیام‌های تهدید آمیز نامجو به شاکیان» مقایسه کرد، او همچنین بیان داشت که بارها از خود نامجو درخواست مصاحبه کرده بودند.

محکومیت قضایی در ایران به‌خاطر «اجرای تمسخرآمیز قرآن»

نامجو با خواندن آیه‌هایی از قرآن (سوره شمس) باعث ایجاد حساسیت‌هایی نسبت به خود شد. برخی از وب‌سایت‌ها از محکومیت نامجو از سوی دادگاه عمومی تهران به پنج سال حبس تعزیری به خاطر توهین به مقدسات، اجرای تمسخرآمیز آیات قرآن (آهنگ شمس) و بی‌حرمتی به کتاب مقدس مسلمانان خبر دادند. وی در گفتگویی با بی‌بی‌سی فارسی، احتمال گزارشگر این شبکه در خصوص ارتباط این محکومیت با کارهای اخیرش از جمله کلیپ بیابان (که آن را به معترضان نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ تقدیم کرده بود) را رد نکرد.

واکنش به دانلود غیرمجاز

در سال ۲۰۱۲ محسن نامجو در تارنمای رسمی خود گله‌مندی خود را نسبت به دانلود و کاربرد غیرمجاز ترانه‌ها، از شنوندگانی که خارج از ایران هستند ابراز داشته‌است. وی از شنوندگان ایرانی (که به دلیل تحریم بانکی) نمی‌توانند بهای ترانه را بپردازند خواست که اگر دینی به گردن می‌بینند وجه را به مؤسسهٔ خیریهٔ محک بپردازند و به هیچ عنوان آثار وی را از کسانی که این آثار را داخل ایران می‌فروشند خریداری نکنند. به گفتهٔ محسن نامجو، آلبوم ترنج بدون اجازه و توسط نشر موسیقی آوای باربد، بدون اینکه درآمدش برای محسن نامجو و گروه همراه باشد به فروش می‌رسد.

سبک موسیقی

ویژگی کارهای نامجو «پیوند» است: پیوند سبک‌های گوناگون موسیقی ایرانی و خارجی و تلفیق اشعار کلاسیک پارسی با شعرهایی که خود می‌سراید.

در موسیقی‌های او گوشه‌هایی از سبک‌های راک، سنتی، بلوز، جاز و محلی به گوش می‌رسد. شعرهای مولوی، حافظ، نیما یوشیج، خواجوی کرمانی، و جامی گرفته تا شاملو و براهنی در آثار او جای گرفته‌اند که گاهی عباراتی کوچه‌بازاری در میان ابیات آن‌ها اضافه شده‌است. او در این باره می‌گوید: «تلفیق از نظر من اپیدمی زمانه‌است. تلفیق موسیقایی دو شکل دارد، یکی تلفیق ابزار است، مثلاً قرار دادن گیتار در برابر سه‌تار که چیز جدیدی نیست؛ و دیگری تلفیق گام که تا به حال کمتر در موسیقی ایران به آن پرداخته شده، مثلاً کافیست که دو نت از دستگاه شور حذف شود تا به گام بلوز برسیم.»^{[نیازمند منبع]}

بزرگان و متخصصان موسیقی ایران در مورد سبک موسیقی محسن نامجو هیچ نظری ارائه نداده‌اند ولی بابک پیامی کارگردان ایرانی مقیم ایتالیا، دربارهٔ محسن نامجو و همکاریش با او می‌گوید:

ملودی «مرغ شیدا» ی محسن نامجو برگرفته از ملودی «مردی که دنیا را فریفت» (The man who sold the world) دیوید بویی و همچنین ترانه‌ای با خوانندگی داوود مقامی به همین نام است.

محسن نامجو دربارهٔ آلبوم مؤلفهٔ عزلت چنین می‌نویسد:

از او مکرراً با عنوان باب دیلن ایران یاد کرده‌اند.

آثارشناسی

آلبوم‌ها

تک‌آهنگ‌ها

بازیگری

فیلم

• ۱۳۸۴ – فیلم سینمایی چند کیلو خرما برای مراسم تدفین، از سامان سالور
• ۱۳۸۵ – مستند صدای سکوت (Sounds of Silence) ساختهٔ امیر حمز (Amir Hamz) و مارک لازارز (Mark Lazarz)
• ۱۳۹۵ – رویاهای رادیویی، از بابک جلالی – در نقش حمید رویانی

تئاتر

• ۱۳۹۱/۲۰۱۲ – جانا و بلادور (به کارگردانی بهرام بیضایی)
• ۱۳۹۲/۲۰۱۳ – آرش (به کارگردانی بهرام بیضایی)

بازی در نمایش بیضایی

در نمایش جانا و بلادور به نویسندگی و کارگردانی بهرام بیضایی در سال ۱۳۹۱، محسن نامجو همراهِ مژده شمسایی به ایفای نقش پرداخت. این نمایش در کالیفرنیا روی صحنه رفت. مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه استنفورد، تهیه‌کننده و پشتیبان برگزاری این نمایش بود. این نمایش با استفاده از تکنیک سایه‌بازی اجرا شد.

کتاب‌ها

1. دراب مخدوش: مجموعه‌ای از یادداشت‌ها، تاملات و نوشته‌های محسن نامجو از دوران جوانی تا زمان انتشار اثر.
2. چهار مقاله: این کتاب مجموعه‌ای از چهار نوشتار با عناوین «در ردّ و تمنای نوستالژی»، «فرار کودک از خانهٔ پدری (روایتی از موسیقی بعد از انقلاب ۱۳۵۷ تا سال ۱۳۸۸)»، «هم‌سخنی ردیف موسیقی سنتی ایران با استبداد سیاسی» و «چند ایده برای اندیشیدن در رابطهٔ موسیقی و آسمان» است که در سال‌های مختلف نوشته شده‌اند.

کتاب صوتی کیمیاگر با صدای نامجو منتشر گشته‌است.

سمفونیک ادیسه

اسفند ماه سال ۱۳۹۸ محسن نامجو با همراهی ارکستر سمفونیک استکهلم، گروه کُر آفتاب و رهبری افشین خائف، سمفونیک اودیسه ۲۰۲۰ را به صحنه برد. نام این کنسرت گویای نگاهی است که در انتخاب این آهنگ‌ها (توسط افشین خائف) به کار رفته تا سفری انسانی را در بستر موسیقایی روایت کند. سفری پر فراز و نشیب موسیقایی که اشک‌ها و لبخندها، سختی‌ها و آسانی‌های زندگی انسان مهاجر را تجسم می‌کند.

جوایز

یکی از آهنگ‌های او با نام «بگو بگو» در جشنوارهٔ موسیقی وبگاه تهران اونیو در سال ۲۰۰۴ دوم شد.