متولدین ۳۰ ژوئیه سینما ، تئاتر و موسیقی؛ کریستوفر ادوارد نولان

زندگی

نولان در لندن به دنیا آمد. پدرش، برندن جیمز، که بریتانیایی بود در زمینهٔ تبلیغات کار می‌کرد. مادرش اهل آمریکا و مهماندار هواپیما و معلم زبان انگلیسی بود. او مدام بین لندن، شیکاگو و ایلینوی در حال رفت‌وآمد بود و تابعیت بریتانیا و آمریکا را دارد. نولان یک برادر بزرگتر به نام متیو و یک برادر کوچک‌تر به نام جاناتان دارد. نولان فیلم‌سازی را از سن ۷ سالگی و با دوربین ۸ میلی‌متری پدرش آغاز کرد. او با فیلمبرداری از اسباب‌بازی‌هایش فیلم می‌ساخت. از ۱۱ سالگی تصمیم گرفت تا فیلمسازی حرفه‌ای شود.

نولان به کالج دانشگاهی لندن رفت و رشتهٔ ادبیات انگلیسی را انتخاب کرد. علت انتخاب این دانشگاه، ساختمان‌های مجهز فیلم‌سازی‌اش بود. نولان در دوران دانشجویی رئیس انجمن فیلم دانشگاه بود و به همراه دوست‌دخترش اما توماس، فیلم‌های ۳۵میلی‌متر نمایش می‌داد و با استفاده از پول آن در طول تابستان، فیلم‌های ۱۶میلی‌متر می‌ساخت.

او با اما توماس ازدواج کرد، کسی که در دانشگاه لندن با او آشنا شد زمانی که فقط ۱۹ سال داشت او به عنوان تهیه‌کننده در تمام فیلم‌های نولان کار کرده‌است و آنها با همدیگر شرکت تولید فیلم Syncopy Inc را تأسیس کردند.

حرفه

دهه ۱۹۹۰

بعد از فارغ‌التحصیلی، نولان به کارگردانی ویدئوهای شرکتی و تبلیغاتی روی آورد. او همچنین سومین فیلم کوتاه خودش، دودلباگ (۱۹۹۷) را ساخت. این فیلم مردی را نشان می‌دهد که در جستجوی یک حشره است و زمانی که می‌خواهد او را بکشد، متوجه می‌شود که آن تصویر کوچک‌تری از خودش است. در این دوره، هیچ استودیویی پروژه‌های نولان را قبول نمی‌کرد. او خودش با عبارت «کوله‌باری از نامه‌های مردودی» از آن دوره یاد می‌کند که باعث جهش او به سمت فیلم‌سازی شد. او در این‌باره ادامه می‌دهد «در بریتانیا مشارکت مالی بسیار محدود است. راستش را بخواهید همه‌اش پارتی‌بازی است. هیچ‌وقت از طرف صنعت فیلم بریتانیا حمایت نشده‌ام.»

در سال ۱۹۹۸، نولان اولین فیلم بلندش را با سرمایهٔ خودش و همکاری دوستانش ساخت. تعقیب دربارهٔ یک نویسندهٔ بیکار (جرمی تئوبالد) است که به امید یافتن ماجرایی برای نوشتن رمان، به تعقیب آدم‌های مختلف می‌پردازد، تا این که کار دست خودش می‌دهد و وارد یک مسئله جنایی می‌شود. این فیلم از تجربهٔ زندگی نولان در لندن و دستبرد زدن سارقان به آپارتمانش الهام گرفته‌است. او در این‌باره گفته‌است: «رابطهٔ جالبی میان شخصی غریبه که به دارایی‌های شما دست پیدا می‌کند و تعقیب کردن افراد مختلف در شلوغی وجود دارد؛ هر دو باعث می‌شوند شما از مرزهای روابط اجتماعی عادی عبور کنید.» بودجهٔ تعقیب تنها ۳٬۰۰۰ پوند بود و فیلمبرداری آن در طول یک سال، در آخر هفته‌ها انجام می‌شد. برای صرفه‌جویی در مصرف فیلم، هر صحنه پیش از فیلم‌برداری به‌طور اختصاصی تمرین می‌شد تا اطمینان حاصل شود که نهایتاً دو برداشت انجام شود. نولان، اما توماس و جرمی تئوبالد تهیه‌کنندگان این فیلم بودند و نولان به تنهایی کار نویسندگی، فیلمبرداری، تدوین و کارگردانی فیلم را بر عهده داشت. تعقیب در جشنواره‌های مختلف به نمایش درآمد و چندین جایزه نیز نصیبش شد. همچنین منتقدین از آن استقبال کردند. نیویورکر نوشت این فیلم «پژواکی از فیلم‌های کلاسیک هیچکاک» بود ولی «نحیف‌تر و خبیث‌تر». در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۲، این فیلم بر روی دی‌وی‌دی و بلو-ری به عنوان بخشی از مجموعه کرایتریون عرضه شد.

دهه ۲۰۰۰

موفقیت تعقیب باعث شد فرصت ساخت ممنتو (۲۰۰۰) برای نولان به وجود آید. در یک سفر جاده‌ای از شیکاگو به سمت لس‌آنجلس، برادرش جاناتان، ایدهٔ «ممنتو موری» را به نولان ارائه کرد. مردی که از اختلال حافظهٔ کوتاه‌مدت رنج می‌برد و از یادداشت‌ها و خالکوبی برای پیدا کردن قاتل همسرش استفاده می‌کند. نولان بر اساس این ایده، فیلم‌نامه‌ای نوشت که داستان در آن برعکس روایت می‌شود. آرون رایدر، از مدیران نیومارکت فیلمز دربارهٔ آن گفت: «[فیلم‌نامهٔ ممنتو] احتمالاً نوآورانه‌ترین فیلم‌نامه‌ای است که دیده‌ام.» برای ساخت این فیلم بودجه‌ای ۴٫۵ میلیون دلاری در اختیار نولان قرار گرفت. ممنتو با بازی گای پیرس و کری-ان ماس در سپتامبر ۲۰۰۰ در جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز به نمایش درآمد و تحسین منتقدان را برانگیخت. جو مورگنسترن در وال استریت ژورنال نوشت: «به خاطر نمی‌آورم فیلمی چنین زیرکانه، به طرز غریبی تأثیرگذار و به شکل ماهرانه‌ای بامزه به نظرم آمده باشد.» بیل اسمیت در کتابش فلسفهٔ نئونوآر مقایسه‌ای با مقالهٔ جان لاک به نام مقاله‌ای دربارهٔ فهم انسان انجام می‌دهد که در آن این نظر ارائه می‌شود که آگاهی ما هویت ما را شکل می‌دهد؛ موضوعی که نولان در این فیلم حول آن سیر می‌کند. این فیلم در گیشه موفق بود و جایزه و نامزدی‌های زیادی کسب کرد. از جمله نامزدی جوایز گلدن گلوب و اسکار برای بهترین فیلم‌نامه، جایزه ایندیپندنت اسپیریت برای بهترین کارگردانی و بهترین فیلم‌نامه و نامزدی جایزه انجمن کارگردانان آمریکا. ممنتو از نظر بسیاری از منتقدین یکی از بهترین فیلم‌های دههٔ ۲۰۰۰ میلادی است.

استیون سودربرگ که تحت تأثیر ممنتو قرار گرفته بود، نولان را برای کارگردانی تریلر روانشناسانهٔ بی‌خوابی (۲۰۰۲) استخدام کرد که در آن آل پاچینو، رابین ویلیامز و هیلاری سوانک به ایفای نقش پرداختند. وارنر برادرز به دنبال کارگردان باتجربه‌تری بود، اما سودربرگ بر روی نولان پافشاری کرد. بودجهٔ این فیلم ۴۶ میلیون دلار بود. بی‌خوابی که بازسازی یک فیلم نروژی به همین نام از سال ۱۹۹۷ بود، با فروش ۱۱۳ میلیون دلار در گیشه موفق بود. راجر ایبرت فیلم را به خاطر ارائه دیدگاه‌های جدید راجع به اخلاقیات و گناه ستود. اریک اسکلدبرگ کارگردان نسخه نروژی فیلم از نسخهٔ نولان راضی و آن را «فیلمی ماهرانه و هوشمندانه با کارگردانی که به خوبی از عهدهٔ کار برآمده» توصیف کرد. ریچارد شیکل از مجله تایم بی‌خوابی را «جانشین ارزشمند» ممنتو دانست.

بعد از بی‌خوابی نولان قصد داشت فیلمی راجع به زندگی هاوارد هیوز و با بازیگری جیم کری بسازد. او فیلم‌نامه را نوشته بود، ولی وقتی متوجه شد مارتین اسکورسیزی در حال ساخت زندگی‌نامهٔ هیوز (هوانورد) است این پروژه را کنار گذاشت. بعد از رد کردن پیشنهاد کارگردانی فیلم تروی، نولان بر روی اقتباس سینمایی از رمان کلید خیابان نوشتهٔ روث رندال کار کرد، ولی بعد از این که احساس کرد این فیلم شبیه کارهای قبلی‌اش خواهد شد، پروژه را کنار گذاشت. اوایل سال ۲۰۰۳، نولان به وارنر برادرز پیشنهاد ساخت فیلم جدید بتمن را داد. او که مجذوب این شخصیت و داستانش شده بود، می‌خواست فیلم را طوری به صورت یک درام کلاسیک بسازد تا یک فانتزی کمیک‌بوکی. بتمن آغاز می‌کند که بزرگ‌ترین پروژهٔ نولان تا آن زمان بود، در ژوئن ۲۰۰۵ اکران شد و در نظر منتقدین و گیشه موفق بود. این فیلم با بازی کریستین بیل در نقش اول، به همراه مایکل کین، گری الدمن، مورگان فریمن و لیام نیسون، این مجموعه را احیا کرد. این فیلم داستان خاستگاه بروس وین را از وحشتش از خفاش‌ها، مرگ والدینش، سیر تبدیل شدن او به بتمن و مبارزه‌اش با رأس‌الغولی که می‌خواهد گاتهام را نابود کند، بازگو می‌کند. منتقدین عمق روانشناسانه و ارتباط آن با دورهٔ معاصر را ستودند. بتمن آغاز می‌کند هشتمین فیلم پرفروش سال ۲۰۰۵ در ایالات متحده و نهمین فیلم پرفروش جهان در آن سال شد. همچنین نامزد دریافت جایزهٔ اسکار بهترین فیلمبرداری و سه جایزهٔ بفتا گردید.

پیش از بازگشت به مجموعهٔ بتمن، نولان فیلم حیثیت (۲۰۰۶) را ساخت. این فیلم که اقتباسی از رمان کریستوفر پریست می‌باشد، دربارهٔ دو شعبده‌باز رقیب در قرن نوزدهم میلادی است. در سال ۲۰۰۱، زمانی که فیلم بی‌خوابی در مرحلهٔ پس‌تولید قرار داشت، نولان از برادرش جاناتان برای نوشتن این فیلم‌نامه درخواست کمک کرد. فیلم‌نامهٔ این فیلم حاصل همکاری پنج‌سالهٔ این دو برادر است. در ابتدا نولان می‌خواست این فیلم را در سال ۲۰۰۳ بسازد، اما بعد از این که با پروژهٔ بتمن آغاز می‌کند موافقت شد، آن را به تعویق انداخت. کریستین بیل و هیو جکمن نقش‌های اصلی این فیلم را ایفا کردند. حیثیت در نظر منتقدین موفق بود و در گیشه ۱۰۹ میلیون دلار فروخت. این فیلم نامزد دریافت جایزهٔ اسکار بهترین فیلمبرداری و بهترین طراحی صحنه نیز شد.

در ژوئیه ۲۰۰۶، نولان اعلام کرد دنبالهٔ بتمن آغاز می‌کند، شوالیه تاریکی نام خواهد داشت. نولان می‌خواست در این فیلم با گسترش فضای دید، کیفیت نوآری آن را افزایش دهد و داستانی بسازد که به گفتهٔ خودش «داستان یک جنایت بزرگ است، جایی که در آن با پلیس، سیستم قضایی، شورشگر، مردم فقیر و ثروتمند و جنایتکاران مواجه می‌شوید.» این فیلم در سال ۲۰۰۸ منتشر شد و هم‌اکنون از آن به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های دههٔ ۲۰۰۰ میلادی و یکی از بهترین فیلم‌های ابرقهرمانی ساخته شده یاد می‌شود. مانولا دارگیس از نیویورک تایمز نوشت که «این فیلم در شکاف بین هنر و صنعت، شعر و سرگرمی شکل گرفته و بسیار عمیق‌تر و تاریک‌تر از هر فیلم کمیک‌بوکی دیگر در هالیوود است.» راجر ایبرت از شیکاگو سان-تایمز گفت «شوالیه تاریکی گام را فراتر از داستان اقتباسی و نسخه‌های پیشین نهاده و به تراژدی مسحورکننده‌ای بدل گشته‌است.» شوالیه تاریکی در طول اکرانش چندین رکورد گیشه‌ای را جابه‌جا کرد. در آمریکای شمالی ۵۳۴٬۸۵۸٬۴۴۴ دلار و ۴۶۹٬۷۰۰٬۰۰۰ در دیگر کشورها فروخت و فروش فیلم مجموعاً به ۱٬۰۰۴٬۵۵۸٬۴۴۴ دلار رسید. شوالیه تاریکی نخستین فیلمی بود که بخش‌هایی از آن به وسیلهٔ دوربین آی‌مکس ۱۵/۷۰ میلی‌متری فیلم‌برداری شد.در هشتاد و یکمین دوره جوایز اسکار این فیلم نامزد دریافت هشت جایزه شد که جایزهٔ بهترین بازیگر مکمل مرد برای هیت لجر و جایزه بهترین تدوین صدا را از آن خود کرد.

۲۰۱۰ به بعد

بعد از موفقیت شوالیه تاریکی، وارنر برادرز با نولان برای ساخت فیلم سرآغاز قرارداد امضا کرد. نولان فیلم‌نامهٔ این اثر را به تنهایی نوشت و این فیلم را «اکشنی علمی‌تخیلی که در معماری ذهن واقع شده» توصیف کرد. پیش از اکران فیلم، منتقدانی همچون پیتر ترورس و لو لومنیک سوالاتی مطرح کردند که آیا اعتماد نولان به هوش بینندگان فیلم، در گیشه به ضررش تمام خواهد شد یا نه. با حضور لئوناردو دی‌کاپریو در نقش اول، این فیلم در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۰ اکران شد و در گیشه و نظر منتقدان به موفقیت چشمگیری دست یافت. ریچارد روپر از شیکاگو سان-تایمز به فیلم نمرهٔ «+A» داد و آن را یکی از بهترین فیلم‌های قرن خواند. مارک کرمد سرآغاز را بهترین فیلم سال ۲۰۱۰ نامید و گفت: «سرآغاز گواهی است بر این که مردم احمق نیستند، سینما آشغال نیست و امکان این که هنر و بلک‌باستر با هم ترکیب شوند، وجود دارد.» جان دیویس اعلام کرد که این فیلم باعث خواهد شد استودیوها به سمت محتوای اورجینال پیش بروند. «می‌توانم به شما قول بدهم که هم‌اکنون رؤسای استودیوها در حال دیدار هستند و به یکدیگر می‌گویند که برای فیلم‌های تابستانی نیاز به ایده‌های نو داریم، به مفاهیم اورجینال مثل سرآغاز احتیاج داریم.» این فیلم در مجموع ۸۲۰ میلیون دلار فروش داشت و نامزد دریافت هشت جایزهٔ اسکار از جمله بهترین فیلم شد. سرآغاز موفق به کسب جوایز اسکار بهترین فیلمبرداری، بهترین صداگذاری، بهترین تدوین صدا و بهترین جلوه‌های ویژه شد.نولان همچنین نامزد دریافت جوایز گلدن گلوب، انجمن کارگردانان، انجمن تهیه‌کنندگان و انجمن نویسندگان آمریکا شد. هنگامی که سرآغاز در مرحلهٔ پس‌تولید قرار داشت، نولان در مستند این سایه‌های فوق‌العاده (۲۰۱۱) که دربارهٔ اهمیت فیلم و ذخیرهٔ فیلم‌ها در فهرست ملی ثبت فیلم بود، ظاهر شد. او همچنین در مستند در کنار هم (۲۰۱۲) که دربارهٔ تاریخچه و اهمیت دو شیوهٔ فیلمبرداری بر روی فیلم و دیجیتال بود، حضور یافت.

در سال ۲۰۱۲ نولان سومین و آخرین فیلم بتمن به نام شوالیه تاریکی برمی‌خیزد را کارگردانی و سه‌گانه‌اش را کامل کرد. اگرچه در ابتدا برای ساخت این فیلم دچار تردید شده بود، اما پس از این که به همراه برادرش و دیوید اس. گویر داستانی برای آن ساخت، احساس کرد که می‌تواند این مجموعه را با موفقیت به پایان برساند. شوالیه تاریکی برمی‌خیزد در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۲ اکران و منتقدان آن را تحسین کردند. اندرو اوهیر از سالون نوشت: «اگر شوالیهٔ تاریکی برمی‌خیزد فیلمی فاشیستی است، مسلماً بهترین فیلم فاشیستی و تاریک‌ترین، هیجان‌انگیزترین و مشوش‌سازترین فیلمی است که تاکنون ساخته شده.» همانند قسمت قبلی، فیلم عملکرد خوبی در گیشه داشت و به سیزدهمین فیلم تاریخ تبدیل شد که از فروشش از مرز ۱ میلیارد دلار می‌گذرد. هنگام نمایش شبانهٔ این فیلم در یکی از سینماهای آرورا، کلرادو، فرد مسلحی به روی تماشاگران آتش گشود و ۱۲ نفر را کشت و ۵۸ نفر را زخمی کرد. نولان با انتشار بیانیه‌ای تأسفش را از این اتفاق ابراز کرد و آن را فاجعه‌ای غیرقابل تحمل خواند.

در طول جلسات بحث دربارهٔ داستان شوالیه تاریکی برمی‌خیزد گویر از ایده‌اش برای به تصویر کشیدن سوپرمن در دنیای مدرن با نولان سخن گفت.  نولان که تحت تأثیر آن قرار گرفته بود، ایدهٔ ساخت فیلم مرد پولادین (۲۰۱۳) را با برادران وارنر در میان گذاشت و این شرکت هم نولان را به عنوان تهیه‌کننده و گویر را به عنوان نویسندهٔ این فیلم استخدام کرد. نولان برای کارگردانی این فیلم زاک اسنایدر را بر پایه فیلم‌های ۳۰۰ و نگهبانان و «استعداد ذاتی‌اش برای مواجهه با ابرقهرمانان به عنوان شخصیت‌های واقعی» پیشنهاد کرد. این فیلم با بازی هنری کویل، ایمی آدامز و مایکل شنون اکران شد و بیش از ۶۶۰ میلیون دلار فروخت، اما از منتقدان نظرات متفاوتی دریافت کرد. همچنین نولان و توماس تهیه‌کنندگان اجرایی فیلم برتری بودند. این فیلم اولین فیلم بلند والی فیستر مدیر فیلمبرداری اکثر فیلم‌های نولان بود. این فیلم که بر پایهٔ فیلم‌نامه‌ای از جک پگلن ساخته شده، دربارهٔ دو دانشمند است که برای ساخت ماشینی که دارای ادراک و هوش جمعی است تلاش می‌کنند. برتری با بازی جانی دپ، ربکا هال و پل بتانی در ۱۸ آوریل ۲۰۱۴ منتشر شد و نظرات عموماً منفی‌ای از منتقدان دریافت کرد.

در ژانویه ۲۰۱۳، نولان اعلام کرد که او فیلم علمی‌تخیلی میان‌ستاره‌ای را کارگردانی خواهد کرد. جاناتان نولان پیش‌نویس‌های اولیهٔ فیلم‌نامه را نوشته بود و در اصل قرار بود استیون اسپیلبرگ آن را کارگردانی کند. این فیلم که بر پایهٔ نظریات کیپ تورن، فیزیکدان نظری ساخته شده، «ما را به سفر قهرمانانهٔ میان‌ستاره‌ای می‌برد که دورتر از ادراک علمی ماست.» متیو مک‌کانهی، ان هتوی، جسیکا چستین، بیل ایروین، الن برستین و مایکل کین در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند و همچنین این اثر اولین همکاری نولان و هویته ون هویتما به‌شمار می‌آید. پارامونت پیکچرز و برادران وارنر تهیه‌کننده و توزیع‌کنندگان این فیلم بود. میان‌ستاره‌ای ۵ نوامبر ۲۰۱۴ اکران شد و نظرات مثبتی از سوی منتقدین دریافت کرد. همچنین فروش خوبی در گیشه داشت و جمعاً ۶۷۰ میلیون دلار فروخت. میان‌ستاره‌ای بیشتر به خاطر دقت علمی بالایش مورد تحسین قرار گرفت؛ پروسهٔ تولید فیلم منجر به منتشر شدن دو مقالهٔ علمی گردید و ژورنال آمریکایی فیزیک پیشنهاد کرد که این فیلم برای آموزش در دانشگاه‌ها به نمایش درآید. بنیاد فیلم آمریکا (AFI) میان‌ستاره‌ای را یکی از بهترین فیلم‌های سال ۲۰۱۴ نامید. در هشتاد و هفتمین دوره جوایز اسکار این فیلم موفق به دریافت جایزهٔ بهترین جلوه‌های ویژه و نامزدی دریافت جوایز بهترین موسیقی متن، بهترین صداگذاری، بهترین تدوین صدا و بهترین طراحی صحنه گردید.

نولان و توماس تهیه‌کنندگان اجرایی فیلم بتمن و سوپرمن: طلوع عدالت بودند. این فیلم دنبالهٔ مرد پولادین بود و دومین فیلم در دنیای سینمایی مشترک دی‌سی کامیکس به حساب می‌آید. به گفتهٔ چارلز روون نولان به عنوان مشاور در این پروژه مشارکت داشتند.

دانکرک

فیلم دانکرک در تابستان سال ۲۰۱۷ اکران شد و توانست درمجموع بیش از ۵۲۶٫۹ میلیون دلار در سراسر جهان فروش کند. این فیلم همچنین موفق شد نامزد دریافت ۸ جایزه اسکار شود که ۳ جایزه نیز این فیلم از مراسم اسکار ۲۰۱۸ دریافت کرد.

انگاشته

جدیدترین ساختهٔ کریستوفر نولان، فیلم انگاشته (tenet) است که یک اثر اکشن و عظیم است که اتفاقات آن در سراسر جهان جریان دارد و موضوع آن جاسوسی بین‌المللی و وارونگی زمان است. هویته ون هویتما، فیلمبردار فیلم دانکرک، بار دیگر با نولان در فیلم انگاشته همکاری کرد و وظیفه فیلمبرداری را بر عهده داشت.

سبک فیلم‌سازی

الهام‌بخشی

نولان از کارگردانانی هم‌چون استنلی کوبریک، ترنس مالیک، اورسن ولز، فریتس لانگ، نیکلاس روگ، سیدنی لومت، دیوید لین، ریدلی اسکات، تری گیلیام و جان فرانکن هایمر به عنوان منبع الهام بخش خود یاد کرده‌است. همچنین فیلم‌های بلید رانر (۱۹۸۲)، جنگ ستارگان (۱۹۷۷)، لورنس عربستان (۱۹۶۲)، محله چینی‌ها (۱۹۷۴) و ۲۰۰۱: ادیسه فضایی (۱۹۶۸) را فیلم‌های مورد علاقهٔ خود نامیده‌است.

نولان روایت‌های غیرخطی داستان‌های خود را از رمان واترلند نوشتهٔ گراهام سوئیفت الهام گرفته‌است.

فیلم‌شناسی