متولدین ۱ آذر سینما ، تئاتر و موسیقی؛ داریوش اسدزاده

زندگی‌نامه

داریوش اسدزاده، ۱ آذر ماه سال ۱۳۰۲ خورشیدی در کرمانشاه زاده شد. پدرش ارتشی و زادهٔ و بزرگ شده خیابان ری تهران بود. او فرزند نخست خانواده و دارای دو خواهر و یک برادر بود. او تا پنج سالگی به‌همراه خانواده، در کرمانشاه زندگی کرد و در سال ۱۳۰۷ همراه با خانواده به تهران بازگشت. دوره ابتدایی را در «دبستان ترقی» و دبیرستان را در دارالفنون به پایان برد. سپس وارد دانشکده بازرگانی و دارایی شد.

او در کودکی به همراه پدرش به دیدن تئاتر می‌رفت. هر هفته درسش را به خوبی می‌خواند تا پدرش برای تشویق، او را به دیدن تئاتر ببرد. بعدها که بزرگتر شد عاشق هنر شد. پدرش که خود او را با هنر نمایش آشنا کرده بود، به‌شدت با کار هنری مخالف بود و از او می‌خواست تا آموزش نظامی ببیند و صاحب مقام و منصب شود. اسدزاده در جوانی ویولن می‌نواخت و طبع شعر هم داشت، اما به‌دلیل مخالفت شدید پدر مجبور شد موسیقی را رها کند. او پس از پایان دورهٔ دبیرستان، این بار به دور از چشم پدر، وارد نخستین دوره هنرستان هنرپیشگی شد و هم‌زمان برای خاطر جمعی پدرش به دانشگاه نیز رفت. هنرستان هنرپیشگی که زیرنظر سید علی نصر اداره می‌شد نخستین مدرسهٔ حرفه‌ای تئاتر در ایران بود و از بطن آن تئاتر تهران (نصر) گشایش یافت. مدتی نگذشت که برای بازی در نمایشنامه‌های رادیویی که توسط فضل‌الله بایگان اجرا می‌شد، به رادیو ایران رفت. در آن زمان شمار کمی از مردم در خانه‌های خود رادیو داشتند. از این رو پدر اسدزاده خبر بازیگری پسرش را در آن نمایش‌ها، نه از رادیو که از زبان آشنایان شنید و او را به جرم «مطرب شدن» به خانه راه نداد تا آنکه بعد از یک ماه، با وساطت اقوام، به خانه برگشت. پدر با آنکه از راهی که پسرش انتخاب کرده بود راضی نبود، اما رفته رفته با آن کنار آمد. در سال ۱۳۲۳ (خورشیدی) در زمانی که احمد قوام نخست‌وزیر ایران بود به استخدام وزارت دارایی درآمد و در آنجا نیز از گوشه و کنایه‌های همکارانش که او را مطرب می‌خواندند، در امان نبود.

او از سال ۱۳۲۱ کار در تئاتر را با بازیگری، کارگردانی و نویسندگی در تئاتر تهران (نصر) و دهقان (لاله‌زار) آغاز کرد. نخستین بازی حرفه‌ای او بر صحنه تئاتر در سال ۱۳۲۱، در نمایشی به نام «لیلی و مجنون کمدی» به نویسندگی و کارگردانی معزدیوان فکری بود. «تئاتر تهران» نخستین جایی بود که اسدزاده در آن بازی کرد. این تئاتر نخستین مکان ثابت و دائمی بود که در ایران برای تئاتر کلاسیک ساخته شده بود و این استاد بزرگوار در همه سال‌ها مدیریت این تئاتر را هم برعهده داشت و از تأثیر گذاران آن دوران طلایی تئاتر به‌شمار می‌رفت که سه رکن اساسی تئاتر یعنی نویسندگی (ترجمه) کارگردانی و بازیگری را گاه همزمان و گاهی در یک رشته نمایشی را به صحنه می‌برد.

پس از آن در سال ۱۳۲۸، کار در سینما را با فیلم همسر مزاحم آغاز کرد. او همچنین در سال ۱۳۳۵، از طرف اداره کل هنرهای زیبای ایران برای بزرگترین جشنواره بین‌المللی تئاتر به پاریس فرانسه فرستاده شد و به مدت سه ماه به پژوهش و مطالعه پرداخت. پس از بازگشت به ایران، از طرف رادیوی ایران دعوت بکار شد. از آنجایی که او به تئاتر علاقهٔ زیادی داشت، به نویسندگی و کارگردانی نمایشنامه‌هایی چون: ازدواج فوری، سه زندانی، هنرپیشه، پرواز دخترها، میشل استروگف و مسیو ژوزف و… که شمار آن‌ها به ۲۰ نمایشنامه می‌رسد و ایفای نقش در ۲۰۰ نمایش پرداخت. در بازدیدی که هنرمندان آمریکایی از تئاترهای ایران داشتند، هنر او (کارگردانی، نویسندگی، و بازیگری) در دید آن‌ها بی‌همتا آمد و در سال ۱۳۴۶، به دعوت یک شرکت فیلم‌سازی آمریکایی در شهر مینیاپولیس، رهسپار ایالات متحده آمریکا شد و در فیلم در آمریکا اتفاق افتاد به ایفای نقش پرداخت و علاوه بر آن در نوشتن فیلم‌نامه فیلم با جواد قائم‌مقامی (کارگردان فیلم) مشارکت کرد. این فیلم در در همان سال‌ها در ایران به اکران عمومی درآمد.

او که از همان آغاز با جدیت کار هنری را در پیش گرفته بود، همزمان به عنوان کارمند وزارت دارایی نیز کار می‌کرد. نهایتاً در سال ۱۳۴۸، با توجه به حجم بالای فعالیت‌هایی که در وادی نمایش به او پیشنهاد می‌شد و با وجود آنکه پست بالایی در وزارت دارایی داشت، تقاضای بازنشستگی داد و پس از آن به کار هنری که به آن علاقه داشت پرداخت.

او در سال ۱۳۵۱ به عضویت هیئت مدیرهٔ سندیکای سینمای ایران درآمد. در سال ۱۳۵۵، برای مطالعه و پژوهش در امور تئاتر، به همراه خانواده‌اش به آمریکا رهسپار شد. در زمانی که در لس آنجلس زندگی داشت در یک مینی‌مارکت (مغازه خواربارفروشی) و جایگاه سوخت سرمایه‌گذاری کرد اما ورشکست شد. در سال ۱۳۶۵ به ایران بازگشت و بار دیگر در زمینهٔ بازیگری در تئاتر و سینما به ایفای نقش پرداخت. او در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ به ریاست انجمن بازیگران ایران منصوب شد و همچنین به مدت پنج دوره، عضویت داوران خانه سینمای ایران را بر عهده داشت. نگارش در زمینهٔ تاریخ تئاتر، از جمله فعالیت‌های مورد علاقهٔ او بوده که می‌توان به کتاب‌های تماشاخانه تهران، سیری در تاریخ تئاتر ایران و برگ‌های خواندنی: گزینشی از رویدادهای تاریخی اشاره کرد. کتاب دیگری که در دست نگارش دارد، تاریخ تئاتر ایران از لاله زار تا شانزلیزه نام دارد. او همچنین جوایز و تقدیرنامه‌های فراوانی را از دولت‌مردان، استادان و صاحب‌نظران دریافت نموده‌است.

اسدزاده در سال ۱۳۷۷، در فیلم کوتاه دایره ساخته محمد شیروانی بازی کرد که این فیلم منتخب منتقدان بین‌المللی جشنواره کن در سال ۱۹۹۹ میلادی شد.

در سال ۱۳۹۵ ابراهیم شفیعی، فیلم مستند «زندگی و دیگر هیچ» را، دربارهٔ زندگی داریوش اسدزاده و در تقدیر از هفتاد سال فعالیت او در سینما، ساخت.

در سال ۱۳۹۵ در سریال روزنه آبی به کارگردانی فرزاد فره وشی حضور داشت که این سریال پس از ۹ سال تولید (از سال ۱۳۸۶) در شبکه نمایش خانگی منتشر شد. این سریال با حضور یا همکاری ۳۰۱ نفر از هنرمندان ایران اولین سریال تحلیلی پژوهشی دربارهٔ شکلگیری تاتر نوین ایران است که بهمن مفید، مرتضی عقیلی، محمدعلی کشاورز، علی نصیریان، بهزاد فراهانی، بهروز بقایی، ژرژ پطروسی، جعفر والی، پرویز بهرام، مهتاج نجومی در آن حضور دارند.

چند ماه پس از درگذشت وی فیلم پرنده آبی به کارگردانی فرزاد فره وشی در شبکه نمایش خانگی منتشر شد. موضوع دربارهٔ عبدالحسین نوشین است و داریوش اسدزاده از خاطراتش با او سخن می‌گوید. در این فیلم انور خامه ای، مرسده بایگان، جعفر والی، غلامحسین دولت‌آبادی، اصغر همت و هشیار نوشین حضور دارند.

دریافت نشان درجه یک هنری

وی در سال ۱۳۹۱ از محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت ایران، نشان درجه یک فرهنگ و هنر دریافت کرد. او در دوران زندگی در آمریکا، پژوهش‌هایی در دانشگاه انجام داد و دوره‌هایی را طی کرد که مدرک معادل آن از سوی دانشگاه تهران به عنوان دکترا در رشته «ادبیات هنر» ارزیابی شده‌است.

زندگی شخصی

او در بیست و هفت سالگی با یکی از طرفدارانش به نام «هما شاهرخی» که از نوادگان قاجاریان بود، ازدواج کرد؛ ولی پس از هفت سال زندگی مشترک، از آنجایی که صاحب فرزندی نشدند از او جدا شد. او از همسر دومش به نام «سهیلا غزلی» دو پسر دارد. پس از مهاجرت به آمریکا، به دلیل مسائل خانوادگی از همسر دومش نیز جدا شد. او در هفتاد و شش سالگی برای سومین بار ازدواج کرد. نام سومین همسر او «طاهره‌خاتون میرزایی» است.

بیماری و درگذشت

کارنامه

نمایش

• سه زندانی
• پرواز دخترها
• هنرپیشه
• ازدواج فوری
• میشل استروگف و مسیو ژوزف
• پروفسور سوسول
• شهر ما

نوشته‌ها

• سیری در تاریخ تئاتر ایران (قبل از اسلام تا سال ۱۳۵۷ خورشیدی). تهران: آوردگاه هنر و اندیشه، ۱۳۹۰.
• برگ‌های خواندنی: گزینشی از رویدادهای تاریخی. تهران: نشر افراز، ۱۳۹۲.
• تماشاخانه تهران به روایت داریوش اسدزاده. تهران: نشر افراز، ۱۳۹۴.
• خاطرات طهران، تهران: نشر فاصله، ۱۳۹۷. (با نام پیشین تهران و خاطراتش)
• لاله‌زار و خاطرات (با نام پیشین از لاله‌زار تا شانزه‌لیزه)

فیلم‌شناسی

سینما

تلویزیون

فیلم کوتاه

• ۱۳۷۷ – دایره (ساخته محمد شیروانی)
• ۱۳۸۵ – صدای سکوت (ساخته ابراهیم شفیعی)