مرور ۵ ویژگی «خانوم» ساخته تینا پاکروان

فیلم «خانوم» که به تازگی در فیلم‌نت منتشر شده است اولین فیلم بلند سینمایی تینا پاکروان در مقام کارگردان بود که در آن زمان تجربه قابل توجهی در سینما داشت و به‌عنوان دستیار کارگردان، مدیر تولید و برنامه‌ریز فعالیت کرده بود. امین حیایی، شقایق فراهانی، سیامک انصاری، اشکان خطیبی، اندیشه فولادوند، پانته‌آ پناهی‌ها و بهزاد فراهانی از جمله بازیگرانی هستند که در «خانوم» ایفای نقش کرده‌اند. «خانوم» داستان سه زن است از سه طبقه اجتماعی مختلف. این سه زن هر کدام به نوعی با مشکلات خانوادگی مانند مسائل مالی، اعتیاد و بیماری دست به گریبانند.
به مناسبت عرضه «خانوم» در فیلم‌نت، نگاهی انداخته‌ایم به پنج ویژگی شاخص این فیلم.

۱- دغدغه‌هایی که پاکروان در «خانوم» مورد توجه قرار داده، دغدغه‌هایی عمومی هستند. او سعی نکرده به‌سراغ مسائلی برود که در گذر زمان رنگ کهنگی به خود می‌گیرند. به همین دلیل است که «خانوم» همین امروز هم به‌اندازه زمان ساخت دیدنی و تامل‌برانگیز به‌نظر می‌رسد.

۲- مشخص است که سازنده «خانوم» مخاطب خود را به خوبی می‌شناسد و می‌داند که دارد برای چه کسی فیلم می‌سازد. برخلاف بسیاری از آثار سینمای ایران که مشخص نیست دقیقا برای کدام گروه از مخاطبان ساخته می‌شوند، «خانوم» به طور خاص فیلمی است برای زوج‌هایی که سال‌های ابتدایی زندگی مشترک خود را پشت سر گذاشته‌اند. این حرف به‌هیچ وجه به این معنی نیست که «خانوم» برای مخاطبان دیگر مناسب یا جذاب نیست. اتفاقا یکی از نکات مثبت فیلم این است که حرف‌هایش برای گروه‌های مختلف قابل درک است. با این وجود از ریتم «خانوم» گرفته تا جزییاتی که در سه اپیزود از زندگی مشترک نمایش داده می‌شود، به‌گونه‌ای است که آن گروه خاص از مخاطبان احتمالا می‌توانند راحت‌تر با فیلم ارتباط برقرار کنند. البته در زمان نمایش عمومی فیلم تبلیغات چندان مناسبی با هدف جذب این دسته از مخاطب انجام نشد وگرنه شاید این امکان وجود داشت که «خانوم» بتواند بخش بیشتری از مخاطبانِ هدف خود را جذب کند.

۳- همان‌طور که نام فیلم هم نشان می‌دهد، با یک فیلم زنانه روبه‌رو هستیم. کامبیز نوروزی، حقوقدان، در مطلبی در روزنامه اعتماد (۲۲ مهر ۱۳۹۳) به این اشاره کرده بود که «شکوه زنانگی در فیلم «خانوم» بی‌نهایت قابل لمس است». او به این نکته اشاره کرده بود که: «این فیلم دیدگاهی از زن ایرانی را به نمایش می‌گذارد که هم واقعی و هم فراوان و کاملا باورپذیر است. زنانی که این فیلم تصویر می‌کند، زنانی آزاد و مختار هستند که با تمام وجود زندگی را نگه می‌دارند و با وجود اینکه مردان‌شان در جریان زندگی متلاشی شده‌اند اما این زنان هستند که زندگی را سرپا نگه می‌دارند.» نکته درستی است و در عین حال تفاوت «خانوم» با برخی از نمونه‌های دیگر آثاری نشان می‌دهد که به شرایط زنان قربانی پرداخته‌اند. در «خانوم»، هرچند با زنان رنج‌کشیده‌ای روبه‌رو هستیم که قربانی شرایط اطراف می‌شوند اما نکته این است که آن‌ها به‌شکل قربانیانی منفعل به تصویر کشیده نمی‌شوند. آن‌ها اتفاقا بر اساس ایده‌آل‌های خود تصمیم می‌گیرند و پای تصمیم خود می‌ایستند. این تفاوت ظریفی است که در خیلی از فیلم‌ها رعایت نمی‌شود اما در «خانوم» رعایت شده است.

۴- در عین حال، «خانوم» به دسته‌ای از فیلم‌های افراطی هم متفاوت است. هرچند در هر سه اپیزود شاهد مردان ناتوان و دارای مشکلی هستیم که باعث می‌شوند زنان نقشی بیش از جایگاه متعارف یکی از شرکای زندگی به عهده بگیرند، اما توجه به مشکلات زنان در ایران در «خانوم» هرگز به طرد چشم‌بسته مردان منجر نمی‌شود. حتی مردان این فیلم هم ذاتا خبیث نیستند. بنابراین هرچند مشخصا با فیلم زنانه‌ای روبه‌رو هستیم، اما مردان هم می‌توانند مخاطب آن باشند و، بدون این که احساس کنند به آن‌ها توهین شده، درکی جدید از شرایط زنان در زندگی خانوادگی پیدا کنند. «خانوم» فیلمی است که به‌طور جدی به تئوری «جذب حداکثری» پایبند است!

۵- در عین حال که با فیلم خیلی پیچیده‌ای روبه‌رو نیستیم، اما پاکروان تا حدی سعی کرده تا از کلیشه‌های مرسوم در فیلم‌هایی دارای بار صریح و مستقیم اجتماعی فاصله بگیرد. به‌عنوان مثال در سه اپیزود این فیلم با خانواده‌هایی از طبقات اجتماعی و اقتصادی مختلف روبه‌رو می‌شویم که هم تفاوت‌ها و هم شباهت‌های آن‌ها مورد توجه فیلمساز قرار گرفته است. تمام این زنان دردهای مشترکی دارند اما مشکلاتی که با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند لزوما مشکلات یکسانی نیستند. همین نگاه باعث می‌شود که «خانوم» فیلمی کلیشه‌ای و تکراری به نظر نرسد.